Bingöl
İli Doğu Anadolu Bölgesi Yukarı Fırat bölümünde yer alır. Doğusu Muş, kuzeyi
Erzurum ve Erzincan, Batısı Tunceli ve Elazığ, Güneyi ise Diyarbakır İlleri ile
çevrilidir. Bingöl İli 41º 20 ve 39º - 56º doğu boylamları ile 39º - 31 ve 36º
- 28º kuzey enlemleri arasında yer alır.
İlin
Merkez dışında Adaklı, Genç, Karlıova, Kiğı, Solhan, Yayladere ve Yedisu olmak
üzere 7 İlçesi bulunmaktadır. İl Merkezi denizden 1151 metre yükseklikte
Çapakçur ovasının kuzeybatı köşesinde Murat suyuna Genç İlçesi civarında
kavuşan Göynük suyunun bir koluna hakim düzlük üzerinde kurulmuştur. Elazığ –
Tatvan yolu üzerindeki Bingöl, daha önceleri burada vadi içinde kurulu iken
şehrin 1950’lerden sonra hızla gelişmesi sonucunda hakim olan düzlüğe taşınır.
JEOLOJİK VE JEORFOLOJİK ÖZELİKLERİ
İl sınırları içinde arazi oldukça engebeli ve yüksek olup,
denizden yüksekliği 1250 metreyi aşar Dağlar ve tepelik alanlar çok geniş bir
yer kaplar. Yükseklikleri 2000 metreyi aşan dağlık alanlar ise 1500-2000 metre
arasında yükseltiye sahip olan tepelik alanların 3. jeolojik zaman (meozoik
Tersiyer) da tektonik hareketler sonucunda meydana geldiği tespit edilmiştir.
Bingöl dağlarının yapısında genellikle bazalt ve andezitler bulunur. Kuzey-Batı
Güney-Doğu yönünde uzanan Bingöl dağlarının kuzey yamaçları hafif eğimli olduğu
halde güney kesimleri oldukça sarptır.
YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ
DAĞLAR
Bingöl
arazisi çok dağlıktır. Yükseklikleri 3000 metreyi aşan dağlar bulunur. Dağlar
üzerindeki yaylalar ve düzlüklerin yükseklikleri 2000 metreden aşağı düşmez.
Ova niteliğindeki yerler bile 1000 metrenin üzerinde bulunmaktadır. Bingöl
ovasının dört tarafı tarafı dağlarla çevirilidir.Dağların Yüksek kısımlarını
doruklar, buzul gölleri, etek kısımlarını ise moren kalıntıları kaplar. Dağlar
genellikle seyrek ormanlık olup, güney bölümlerinin bazı kısımları
çıplaktır.
Meşe
ormanları dağların 1200möetreden aşağı kısımlarında görülür. Volkanik sahaların
en çok rastlandığı yer Göynük suyu ile Peri suyu arasındaki bölgedir.
Volkanik
olan bu bölge çukurluk ve yükseltileriyle dağların genel durumunu bozacak
niteliktedir. Ayrıca buradaki dağların bünyesinde kısmen bezalt türünde akıcı,
kısmen andezit tipinde kıvamlı lavlar büyük yer tutar. Üçüncü zaman
sonlarındaki tektonik olaylar neticesinde kırılmalardan sonra yeryüzüne çıkan
lavlar bir örtü gibi etrafa yayılmıştır. Bu arada bazı kırılmalar sonucunda bu
örtünün bazı kütleleri çökmüş, bazıları ise yükselmiştir. Bingöl İline adını
veren Dağları bu zamanda oluşmuştur.
BAŞLICA DAĞ VE TEPELER
DAĞIN
ADI YÜKSEKLİK
Bingöl
Dağı
3250
Genç
Dağı
2940
Şeytan
Dağı
2906
Şerafettin Dağı
2544
OVALAR
Bingöl’de
dağlar orta kısımlarda birbirinde uzaklaşarak genişlemiş ve bu genişleyen yerde
Bingöl ovası meydana gelmiştir. Bu ovayı bir çok akarsular çeşitli yönlerde
parçalanmıştır. Ovanın yüzölçümü 80 km² olup deniz seviyesinden yüksekliği 1150
metredir. Bingöl Ovası’ndan; Genç, Karlıova ve Sancak Ovaları gibi küçük ovalar
da mevcuttur.
AKARSULAR
Peri
suyu : İl sınırları içindeki uzunluğu ilin en önemli Peri Suyu’dur. Toplam 258
Km. uzunluğa sahip Peri suyu’nun İl sınırları içindeki uzunluğu 112 km’dir.
Karagöl ve Bingöl Dağları’ndaki kaynaklardan çıkan sular Karlıova İlçesinin
kuzeybatısında Elmalı dersi ve Çerme’de Kalmas deresi ile birleşerek Peri
Suyu’nu meydana getirirler. Peri suyu buradan itibaren güneydoğu yönünde akıp
Kiğı sınırları içinde çorik dağı’ndan Fas deresini, daha güneyden Çobi Suyu ve
kalman deresini alarak il sınırlarından çıkar. Tunceli il sınırları içinde
geçerek Muzur suyu ile birleşir. Elazığ’da yeşildere civarında Fırat’a karışır.
Murat
Nehri : İlin en önemli akarsularından biridir. Aynı zamanda Fırat’ın en büyük
kollarından biridir. Nehir kaynağını Van Gölünün kuzeybatı ucundaki Aladağdan
ve Bingöl dağlarından aldıktan sonra Malazgirt, Muş, Bulanık ve Bingöl gibi yer
yer yüksek ovaları ve dağları doğu-batı doğrultusunda aşarak Elazığ İli
sınırlarına girer. Keban ilçesinin kuzeydoğusunda karasu ile birleşerek Fırat
Nehrini meydana getirir. Murat Nehri’nin Bingöl İli içindeki toplam uzunluğu 96
km.dir.
Göynük
Suyu : Murat Nehri’nin bir kolu olan Göynük suyunun başlangıç ve bitiş
noktaları İl sınırları içinde kalmaktadır.Bingöl dağları’nın batı
yamaçlarındaki Karkapazarı Köyünden doğup çoriş dağlarından bazı dereleri
alarak Ekinyolu Köyü yakınındaki Mendo Suyu ile birleşir. Bundan sonra Genç
İlçesi yakınındaki Murat Nehri’ne karışır.
GÖLLER
Bingöl
İli sınırları İçerisinde büyüklük açısından önemli sayılabilecek herjangi bir
göl yoktur. Fakat çok sayıda buzullar tarafından açılmış sirk adı verilen küçük
göl vardır. Bu göllerin en önemlileri şunlardır : Gölbahri, Kerkis Gölü, Zırlır
Gölü, Sar Gölü, Kuş Gölü, Harem Gölü, Er Gölü, Kıllı Göl, Manastır Gölü, Belli
Göl, Karlı Göl, Çili Göl ve İçme Gölüdür.
BASINÇ VE RÜZGAR
İlkbaharla birlikte hava ısınmaya başlasa da çevredeki dağların
yüksekliği sebebiyle dağlık kısımların nisbetten soğuk olur. Ova ve dağlar
arasında görülen basınç farkından ötürü ovaya doğru bir hava akımı görülür.
Sonbahar ve kış mevsiminde ise Sibirya’daki yüksek basınç merkezi Bingöl’üde
etkisi altına alır. İlde hakim olan rüzgarlar genellikle batı –kuzeybatı
istikametinden eserler.
TABİ-İ BİTKİ ÖRTÜSÜ
Doğu Anadolu’nun en zengin orman alanlarına sahip olan İllerden
biri olan Bingöl’de ağaç türü olarak meşenin meydana getirdiği ormanlar
yaygındır. Bu ormanlar 1900 m. Yüksekliğe kadar yayılış gösterir. Ancak
ormanların uzun süre tahrip edilmesi sonucunda ve ormanların tam anlamıyla yok
edildiği yerlerde bozkır (Step) bitki örtüsü görülür.
İlin
toplam arazisi 812.537 hektar olup bu arazinin kullanım durumu şöyledir;
%7.28’i tarım arazisi, %27.92’si orman, % 10.25’i ağaçlandırma alanı, % 51’i
mera, % 2.2’si çayır ve % 1.3’ü diğerleridir.
İKLİM
Kuzeyden
sokulan nemli-serin hava kütlelerine açık olması ve yükselti faktörü sebebiyle
Bingöl ve çevresi yazları sıcak,kışları soğuk geçmektedir.
Meteoroloji
İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre Bingöl’de yıllık ortalama sıcaklık
12.1 derecedir. Yıllık yağış tutarı 873.7 mm. kadar olup, kar yağışlıgün sayısı
24.5 gün, donlu gün sayısı ise 94.1 gün kadardır.İlimizde belli başlı yaylalar
ise; Bingöl Yaylası, Şerafettin Yaylaları, Genç'te Çötele (Çotla) Yaylası, Karlıova'da
Hırhal ve Çavreş Yaylası, Kiğı'da Kiğı Yaylası ve Dağın Düzü Yaylaları,
Adaklı'da Karer Yaylası'dır.
Hayvancılık için de çok elverişli olan bu yaylalar, Beritan
aşireti (Bertyan) ve çevre köyler için vazgeçilmez özelliklere sahiptir. Yine
bu yaylalarda yapılan arıcılıktan elde edilen bal yurdun her tarafından aranır
duruma gelmiştir. İKLİM: Kuzeyden sokulan nemli-serin hava kütlelerine açık
olması ve yükselti faktörü sebebiyle Bingöl ve çevresi yazları sıcak,kışları
soğuk geçmektedir.Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün verilerine göre
Bingöl’de yıllık ortalama sıcaklık 12.1 derecedir. Yıllık yağış tutarı 873.7
mm. kadar olup, kar yağışlı gün sayısı 24.5 gün, donlu gün sayısı ise 94.1 gün
kadardır.