Bingöl, göller bölgesi
anlamındadır. Mingöl kelimesi de zamanla halk tarafından Bingöl şeklinde
telaffuz edilmiş bin tane göl anlamındadır. Daha sonra Bingöl'e Çevlik
denmiştir. Bağ bahçe anlamındadır. Bu ad günümüzde yöre halkı tarafından halen
kullanılmaktadır. 1514'de Yavuz Sultan Selim Bingöl'ün kuzeyini, Erzincan,
Tercan ve Erzurum'u Osmanlıların hakimiyetine sokmuştur. Çapakçur beylerinden
Süleyman Bey, Osmanlıların egemenliğini kabul ederek, Çapakçur’u (Bingöl)
Osmanlılara geçirmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında eyaletlerin
kaldırılmasından sonra Çapakçur, Bitlis Vilayeti’nin Genç Sancağı içerisinde
yer alan ve aynı adı taşıyan Kaza'nın merkezi olmuştur. Bingöl ili, Osmanlı
zamanında komşu illere bağlı olarak idare edilmiş ancak, Cumhuriyet devrinde il
haline gelmiştir.
Tarihçe
Bingöl, göller bölgesi anlamındadır. Mingöl kelimesi de zamanla halk tarafından
Bingöl şeklinde telaffuz edilmiş bin tane göl anlamındadır. Daha sonra Bingöle
Çevlik denmiştir. Bağ bahçe anlamındadır. Bu ad günümüzde yöre halkı tarafından
halen kullanılmaktadır. 1514de Yavuz Sultan Selim Bingölün kuzeyini, Erzincan,
Tercan ve Erzurumu Osmanlıların hakimiyetine sokmuştur. Çapakçur beylerinden
Süleyman Bey, Osmanlıların egemenliğini kabul ederek, Çapakçur’u (Bingöl)
Osmanlılara geçirmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında eyaletlerin
kaldırılmasından sonra Çapakçur, Bitlis Vilayeti’nin Genç Sancağı içerisinde
yer alan ve aynı adı taşıyan Kaza ın merkezi olmuştur. Bingöl ili, Osmanlı
zamanında komşu illere bağlı olarak idare edilmiş ancak, Cumhuriyet devrinde il
haline gelmiştir.
Nüfus
Bingöl ilinin nüfusu, 2009 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre
255.745’tir. Nüfusun 138.574’ü şehirlerde yaşarken, 117.171’i belde ve köylerde
yaşamaktadır. Şehirde yaşayanların oranı % 54,2 köyde yaşayanların oranı %
45,8dir. Yine aynı nüfus sayımı sonucuna göre, il merkezi nüfusu 89.224, ilin
nüfus yoğunluğu ise km² başına 31 kişidir. Nüfus bakımından en büyük ilçeleri
sırasıyla Merkez, Genç, Solhan ve Karlıova’dır. Nüfus bakımından en küçük
ilçesi ise Yayladere’dir. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi Merkez, en küçük
ilçesi Kiğı’dır.
Bingöl‘deki ilçe sayısı 8, belediye sayısı 13, köy sayısı ise 319’dur.
0-15 yaş arasındakilerin toplam nüfusa oranı % 31,4, 15-64 yaş arasındakilerin
% 63,3, 64 yaşından büyük olanların oranı ise %5,3’tür. Bingöl, dışarıya göç
veren bir ildir, net göç hızı -‰ 14,5 iken yıllık nüfus artışı ise -‰
1,4’dür.
Eğitim
Bingöl’de okuma-yazma bilenlerin oranı %83,3’tür, bu oran hem TRB1 (Bingöl,
Elazığ, Malatya, Tunceli) bölgesi ortalamasının (%87,8) , hem de Türkiye
ortalamasının (% 92,4) altındadır.
Bingöl Üniversitesi 29.05.2007 tarihinde kurulmuştur. 3 fakülte, 2 enstitü, 1
yüksek okul ve 2 meslek yüksek okulu bulunmaktadır.
Sağlık
Bingöl’de her 100.000 kişiye 171 hastane yatağı düşmektedir, bu oran 262 olan
Türkiye ortalamasın altındadır. Bingöl’de 2002-2006 yılları arasında sağlık
personelinde ciddi bir artış olmuştur, bu dönemde toplam hekim sayısı % 40
artarken, diş hekimi sayısı % 60, diğer sağlık personellerinin sayısı ise %
54,71 artmıştır. Bingöl, DPT tarafından 2003 yılında yapılan sağlık sektörü
gelişmişlik sıralamasında 72. sıradadır.
İstihdam ve Çalışma Hayatı
Bingöl işsizlik önemli sorunlardan biridir. 2008 yılı işsizlik oranı % 14,8 ile
Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Buna paralel olarak Bingöl’de istihdam
oranı %33,3 ile Türkiye ortalamasının (% 41,7) önemli ölçüde altındadır. Sosyal
güvenlik kapsamında aktif çalışanların il nüfusuna oranı yalnızca % 9,52’dir ve
bu oran Türkiye ortalaması olan % 20,66’nın yarısından bile daha azdır.
Ekonomik
Faaliyetler
2001 verilerine göre Bingöl’ün kişi başı gayri safi yurt içi hasılası 795 dolar
olup hem bölge ortalamasının (1.429 $), hem de Türkiye ortalamasının (2.146 $)
çok altındadır.
2002 TÜİK işyeri sayım sonuçlarına göre TRB1 bölgesinde faaliyet gösteren
işletmelerin % 10,7’si Bingöl’de (3.410 işletme) faaliyet göstermektedir.
Bingöl’de işyeri ve istihdam oranları incelendiğinde sırasıyla “toptan ve
perakende ticaret”, “ulaştırma, depolama ve haberleşme” ile “otel, lokanta,
kahvehane” alanlarının en yaygın üç sektör olduğu görülmektedir. 2009
verilerine göre Bingöl’de 100.000 kişi başına düşen kurulan şirket ve
kooperatiflerin sayısı 28’dir ve Türkiye ortalamasının (66) yarısından azdır.
Bingöl’de Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı toplam 53 işletmede ortalama 892
kişi istihdam edilmektedir. İlde en fazla işletme sayısında sahip sektörler
olarak “Gıda ve Yem” ile “Yapı Elemanları” sektörleri ön planda olup, istihdam
oranlarına bakıldığında ise “Sağlık” ve “Araç Bakım Onarım” ve “Hayvancılık”
sektörlerinin işletme başına istihdam oranına göre nispeten büyük işletmeler
olduğu görülmektedir. Bingöl’de sanayiye yönelik tesis sayısının çok az olduğu
görülmektedir. Mevcut sanayi tesisleri de kamunun öncülüğü ve ortaklığında
kurulmuştur.
Tarım
TRB1 bölgesinin bitkisel üretim değerinin % 5’i, canlı hayvan değerinin % 24’ü,
hayvansal ürün değerinin % 18’i Bingöl iline aittir. Bingöl’ün tarımsal dış
ticareti yok denecek düzeydedir. Toplam arazisi 825.300 hektar olup toplam
arazinin 59.140 hektarı tarım arazisi, 432.471 hektarı çayır-mera, 310.142
hektarı orman-fundalık ve 23.547 hektarı ise diğer arazilerden oluşur.
Sulanabilir tarım arazisi 47.300 hektar olup bu alanın 27.300 hektarı
sulanmaktadır. Tarla bitkileri yıllık üretimleri dikkate alındığında Bingöl’de
en çok yetiştirilen bitkiler sırasıyla buğday (36.835 ton), patates (11.664
ton) ve şeker pancarıdır (10.231 ton).
2009 verilerine göre Bingöl’de organik tarım için 299 hektar alan kullanılırken
388 ton organik ürün elde edilmiştir.
Bingöl ilinde kültür ırkı, melez ve yerli sığırların oranları sırasıyla % 20,
%56 ve % 23’tür. Bu bağlamda hayvansal üretimde verimliliğin belirleyici
unsurlarından biri olan genetik kapasite bakımından oldukça düşük profildeki
ırkların Bingöl’de yaygın olduğu görülmektedir. Bölgedeki bal üretiminin
yaklaşık yarısı Bingöl’de üretilir.
Sanayi, Ticaret, Yatırımlar ve
Ar-Ge
TRB1 Bölgesi, 2000 yılı verilerine göre imalat sanayi gelişmişlik sıralamasında
ve sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 26 bölge arasında 20’nci sırada yer
almaktadır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyinde ise Elazığ bölgede ilk sırada
yer alırken Bingöl son sırada kalmıştır.
Bingöl’de bir adet Organize Sanayi Bölgesi (OSB) vardır ve altyapı çalışmaları
devam etmektedir. Bölgedeki OSB’lerdeki en büyük sorunlardan birisi ihracat
amacıyla kullanılabilecek en yakın limanın bölgeye yaklaşık 650-700 km olması
ve limana ulaşım ve taşıma maliyetlerinin pahalı olmasıdır.
Bingöl Küçük Sanayi Sitesi (KSS), 281 işyerinde 1.124 kişilik istihdam ve 24
adet sosyal tesis dükkânları, 1 adet hizmet binası ile faaliyetini
sürdürmektedir. Genç ilçesinde S.S.KSS Yapı Kooperatifi inşaatı ise devam
etmektedir. Bölgede faaliyet gösteren tüm organize sanayi bölgelerinde bakanlık
kredisinden, gelir stopajı teşvikinden, enerji desteği teşvikinden ve 5084
sayılı teşvik kanunundan faydalanılmaktadır.
Gıda sektörünün dağılımına bakılırsa, Bingöl’de kar amaçlı yerine günlük
ihtiyaçları karşılayacak şekilde ve katma değeri düşük yapılanmanın olduğu ”Un
ve Unlu Mamüller” sektörünün ilde nispeten daha gelişmiş olduğu görülmektedir.
İhracat ve kar amaçlı “Süt ve Süt Ürünleri” ile “Bal Üretimi” sektörünün ilde
gelişmemiş olması ilde gelişme potansiyeli olan ama gelişmemiş sektörlerdir.
İnovasyon ve rekabetçilik kapsamında TRB1 Bölgesi’ndeki patent, faydalı model,
marka ve endüstriyel tasarım başvuru ve tescilleri ile Tescilli Coğrafi
İşaretler incelenmiştir. 2005-2009 yılları arasında patent başvuru sayısına
bakıldığında en yüksek performansın Malatya, en düşük performansın ise Tunceli
ve Bingöl tarafından gerçekleştirildiği görülmektedir. 2009 yılı iller arası
patent başvurusu sıralamasında ise Malatya 18., Elazığ 21., Bingöl 26., ve
Tunceli 27. sırada yer almıştır. Sıralamada aynı sayıda patent başvurusu yapan
iller aynı sırada yer aldığından toplam 81 derece değil 27 derece arasında
sıralama yapılmıştır. Buna göre 27 farklı sayıda patent başvurusu yapılmıştır.
Patent tescil sayısına bakıldığında ise başvuruların büyük kısmının geçmediği
görülmüştür. Bölge nüfusunun Türkiye’ye oranının yaklaşık % 2,3 olduğunu
düşünürsek patent, marka, faydalı model ve endüstriyel tasarım başvuru ve
tescil oranlarının çok düşük kaldığı görülmektedir. Bölgenin, özellikle
endüstriyel tasarım ve marka yaratma konusunda zayıf olmasından dolayı
pazarlama ve rekabetçilik alanında değer yaratamadığı görülmektedir.
Bingöl’de üniversite 2009-2010 yılı itibariyle eğitim hayatına başlamış
olduğundan araştırma merkezleri veya teknopark henüz kurulamamıştır.
2006 - 2009 Yıllarında bölgeye sağlanan kamu yatırımlarının ortalama % 26’sı
Bingöl’e yapılmıştır. Kamu yatırımlarına bakıldığında Bingöl’de enerji, sağlık
ve eğitim sektörlerinin ön plana çıktığı, turizmin ise en son sırada yer aldığı
görülmektedir.
TRB1 Bölgesi ithalat ve ihracat rakamları değerlendirildiğinde Türkiye
değerlerine göre genel olarak düşük hacimli kapasiteye sahiptir. İBBS Düzey 2
bölge sınıflandırmasına göre 26 bölgeye ayrılan Türkiye’de TRB1 Bölgesi,
ihracat sıralamasında 23. sırada yer almaktadır. TÜİK verilerine göre
Türkiye’nin kişi başına ihracat değeri 1.846 ABD Doları olduğu düşünülürse
bölge illerinin çok geride kaldığı gözlenmektedir. Bununla beraber, Bingöl ve
Tunceli illerinin bölgenin diğer illeri olan Malatya ve Elazığ’a göre ciddi
oranlarda geri kaldığı görülmektedir.
2009 verilerine göre Bingöl, 81 il içerisinde en çok ihracat yapan iller
sıralamasında 77. sıradadır, 2009 ihracatı 1.480 milyon dolar, ithalatı ise 345
bin dolardır. Bingöl Madencilik ürünleri ile Madencilik ihracatının % 9’unu
gerçekleştirmektedir. Bingöl, Suudi Arabistan ve Irak’a ihracat
yapmaktadır.
Turizm
Bingöl’ü 2008 yılında 91 yabancı turist, 24.882 yerli turist ziyaret etmiştir.
Bingöl ili tabiat olarak birçok turizm alanına hitap edebilecek potansiyele sahiptir.
10 civarında yaylaya sahip Bingöl, yayla ve kamp turizmi için önemli bir
şehirdir. İlde önemli turistik değerler aşağıda verilmiştir:
Yüzen Ada: Solhan İlçesi Hanzarşah köyündeki gölde bulunan 3 adet adanın
göl içerisinde sal gibi hareket etmesi ile tanınmış “Yüzen Ada” turistlerin
ilgisini çekebilecek potansiyeldedir.
Güneşin Doğuşu: Bingöl ili Karlıova ilçesinde bulunan Bingöl Dağlarının
Kale Tepesi’nden güneşin doğuşunu seyretmek, İsviçre Alp Dağları’ndan
seyretmeye alternatif olarak gösterilmektedir. Güneşin doğuşundaki her rengi,
ayrıntıyı seyretmeyi mümkün kılmaktadır.
Kış Turizmi: Yolçatı köyünde bulunan 950 m uzunluğunda
pist, teleski, kayak arabası ve kayak takımlarına sahip 50 yatak kapasiteli
otel kış turizmi için kullanılmaktadır. Ancak pist güneye baktığından ve son
yıllarda kar yağışının düşmesinden dolayı tesisin kullanım süresi kısalmıştır.
Kös Kaplıcaları: Bingöl Karlıova yolunun 20. km’sinde
yer alan kaplıcalar romatizmal hastalıklara ve kadın hastalıklarına sahip
kişiler için çekim merkezidir. Bölgede 1 otel, 1 motel ve 1 adet de pansiyon
olmak üzere konaklama imkânları ve üç adet havuz mevcuttur.
Bingöl’de ayrıca Kral Kızı Kalesi, Sebeterias Kalesi,
Çır Şelalesi, Ata Park, Kığı Kalesi, Peri Suyu turizm potansiyeline sahip
yerlerdir.